Elision - lược bỏ âm là gì? Vì sao và khi nào thì lược bỏ âm? Liệu có phải luôn đọc đủ âm và rõ phụ âm cuối mới đúng? 'Family' phát âm với 2 hay 3 âm tiết? 'Comfortable' chỉ có 3 âm tiết?...Và một số trường hợp lược bỏ âm điển hình.
Nghe podcast tập này tại đây, hoặc nghe trên Apple podcast, hay Spotify.
Trong tập này, chúng ta cùng tìm hiểu về elision - lược bỏ âm. Một số nguồn tiếng Việt gọi elision là nuốt âm.
Elision còn có một số cách gọi khác trong tiếng Anh là deletion hay omission (of sounds or syllables), hay disappearing sounds/syllables - âm/âm tiết bị biến mất.
Elision là một nội dung khá rộng, trong bài viết này, mình chọn lọc và đưa ra một số điểm mình thấy cơ bản và hữu ích nhất để chia sẻ với các bạn.
Elision - lược bỏ âm là một trong những đặc thù quan trọng và nổi bật của tiếng Anh nói. Hiểu về elision, chúng ta sẽ hiểu thêm về cách người bản xứ nói tiếng Anh, qua đó sẽ giúp chúng ta nghe tiếng Anh tốt hơn cũng như nói tiếng Anh trôi chảy, tự nhiên hơn.
Elision là gì?
Elision hiểu đơn giản là việc lược bỏ âm khi nói, có thể là lược bỏ nguyên âm (vowel), phụ âm (consonant), hay cả âm tiết (syllable).
Trước hết, chúng ta hãy cùng xem một số ví dụ để hình dung rõ hơn elision - lược bỏ âm là như thế nào.
Nếu như bạn chưa biết hoặc không để ý, mình lưu ý một chút là trong tiếng Anh, một từ có thể được phát âm theo một hoặc một số cách khác nhau, ngay cả khi chưa lược bỏ âm.
Lưu ý: âm được lược bỏ, không được phát âm trong bài này được ký hiệu bởi dấu gạch ngang (ví dụ an- trong từ and → phụ âm d hay âm /d/ được lược bỏ)
Ví dụ lược bỏ nguyên âm & âm tiết:
camera → cam-ra (máy ảnh)
/ˈkæmərə/ (3 âm tiết) → /ˈkæmrə/ (2 âm tiết)
comfortable → comf--table (thoải mái)
/ˈkʌmfətəbə/ (4 âm tiết) → /ˈkʌmftəbə/ (3 âm tiết)
family → fam-ly (gia đình)
/ˈfæmɪlɪ/ hoặc /ˈfæməli/ (3 âm tiết) → /ˈfæmlɪ/ (2 âm tiết)
(*) Trong các trường hợp mà cả âm tiết được lược bỏ như các ví dụ vừa được nói đến, thì âm tiết được lược bỏ phải là âm tiết không được nhấn trọng âm (unstressed syllable) và thường là âm tiết với nguyên âm /ə/ (schwa sound) - âm thông dụng nhất trong tiếng Anh.
Một số ví dụ tương tự khác:
history → hist-ry (lịch sử)
/ˈhɪstəri/ → /ˈhɪstri/
library → lib-ry (thư viện)
/ˈlʌɪbrəri/ --> /ˈlʌɪbri/
chocolate → choc-late (sô cô la)
/ˈtʃɒkələt/ → /ˈtʃɒklət/
Ví dụ lược bỏ phụ âm:
handbag → han-bag (túi xách tay)
/ˈhændbæɡ/ → /ˈhænbæɡ/
scripts → scrip-s (các kịch bản)
/skrɪpts/ → /skrɪps/
Ví dụ lược bỏ âm trong cụm từ
Phụ âm /h/ thường được lược bỏ trong các đại từ (pronoun) như him, her, his.
Ví dụ:
tell him → tell-im (nói với anh ấy)
Phụ âm /v/ trong từ giới từ of (phát âm là /ɒv/ hay /əv/) thường được lược bỏ khi of đứng trước phụ âm và khi đó of được phát âm thành /ə/ (schwa)
Ví dụ:
a piece of cake → a piece⤻o- cake (Nghĩa đen: một miếng bánh, nghĩa bóng: một việc dễ làm hoặc dễ đạt được)
Ví dụ khác với cụm từ:
Với /d/: hold back → hol- back (do dự, ngần ngại)
Với /h/: ask her → ask -er (hỏi cô ấy)
Vói /v/: a bottle of water → a bottle⤻o- water (một chai nước)
Elision thường xảy ra khi nào và vì sao?
(*) Việc lược bỏ âm thường diễn ra khi nói nhanh. Lý do cơ bản và đơn giản nhất của việc lược bỏ âm khi nói chính là để nói dễ hơn, nhanh hơn, trôi chảy hơn.
Ví dụ:
last night (đêm qua) khi nói thành las- night sẽ nhanh hơn, trôi chảy hơn, đặc biệt khi đứng trong cả câu và khi nói nhanh.
Ngoài ra, với /t/ chúng ta còn có thể áp dụng glottal T (phụ âm /t/ được phát âm thành glottal stop (ký hiệu là ʔ) - là âm tắc hay âm nghẹn)
Với /t/ được lược bỏ ở từ last, và glottal T được áp dụng ở từ night:
last night → las- nighʔ
/lɑːstnʌɪt/ → /lɑːstnʌɪʔ/
(*) Một điểm quan trọng khác là việc lược bỏ âm trong tiếng Anh không phải là quy tắc được xây dựng để buộc chúng ta phải áp dụng, mà là một đặc tính quan sát thấy trong văn nói hình thành từ phản xạ, thói quen, từ cách nói tự nhiên của người bản xứ.
Do vậy, không có công thức chung duy nhất cho việc lược bỏ âm mà nó tùy thuộc vào các yếu tố như giọng, phong cách và tốc độ nói, nên việc lược bỏ âm sẽ không đồng nhất mà thay đổi giữa người này, người khác.
Nếu để ý, các bạn sẽ thấy khi nói, người bản xứ sẽ nói pha trộn, cùng một âm, nhưng có thể có lúc lược bỏ, có lúc không, theo một cách hết sức tự nhiên, hoặc đôi khi cũng là do chủ ý, chẳng hạn như muốn nhấn mạnh thì thường sẽ không lược bỏ âm.
(*) Điểm quan trọng tiếp theo, từ một số ví dụ mình đưa ra ban đầu, các bạn có thể thấy khi nói, một âm có thể được lược bỏ khỏi một từ khi từ đó đứng độc lập nhưng cũng có thể được lược bỏ khi từ đó đứng trong một cụm từ hay trong một câu trong mối tương quan, liên kết với các âm kế cận âm đó.
Hai phụ âm thường được lược bỏ nhất, thường biến mất khi nói nhanh là /t/ và /d/, đặc biệt khi các phụ âm này nằm trong một cụm, hay một tổ hợp các phụ âm (consonant cluster), tức là khi chúng đứng ở giữa các phụ âm khác.
Ví dụ:
Động từ ask (hỏi) khi thêm ed → asked được phát âm đầy đủ là /ɑːskt/ với 3 phụ âm liền nhau /s/, /k/ và /t/, khi nói /skt/ sẽ khó, vì vậy, âm /k/ nằm giữa âm /s/ và /t/ thường được lược bỏ.
asked → as-ed
/ɑːskt/ → /ast/
(*) Một điểm quan trọng nữa, là khi nói, chúng ta thường không lược bỏ một phụ âm nếu như phụ âm đó đứng trước nguyên âm, mà thay vào đó, chúng ta thường nối âm (linking sounds).
Ví dụ 1:
Từ left /lɛft/ (dạng quá khứ của động từ leave - nghĩa cơ bản: rời đi hay bỏ lại, để lại)
Trong câu: I left it somewhere. (Tôi bỏ nó ở đâu đó.)
Phụ âm /t/ trong từ left đứng trước nguyên âm /ɪ/ trong từ it, nên /t/ thường sẽ được nối với âm /ɪ/:
left it → left⤻it
/lɛftɪt/ → /lɛftɪt/
Tuy nhiên, trong câu: It was left behind. (Nó bị bỏ lại phía sau.)
Phụ âm /t/ đứng giữa 2 phụ âm khác là /f/ và /b/, nên khi nói nhanh, /t/ sẽ thường không được phát âm.
left behind → lef- behind
Ví dụ 2:
Từ and là từ trong nhiều trường hợp thường được lược bỏ phụ âm /d/ khi nói.
Từ and phát âm đầy đủ là /and/ hoặc /ənd/, khi lược bỏ phụ âm /d/, thì thường được phát âm thành /ən/.
you and I thường được nối âm thành you and⤻I
Trong khi đó, you and me với phụ âm /d/ được lược bỏ → you an- me
Các bạn thử nghĩ thêm ví dụ của riêng mình nhé.
Tuy không có quy tắc bắt buộc quy định từ nào hay khi nào thì lược bỏ âm, nhưng khi chúng ta nắm được một số đặc điểm chính của elision - lược bỏ âm cũng như những trường hợp điển hình và chiều hướng mà việc lược bỏ âm thường xảy ra, đồng thời nghe nhiều, nói nhiều chúng ta sẽ biết và sẽ quen hơn, dần tạo thành phản xạ tự nhiên.
Nghe podcast tập này tại đây, hoặc nghe trên Apple podcast, hay Spotify.